Na een voorleessessie vroeg een toehoorder Moonen eens of ie nooit moe van zichzelf werd. 'Nou,' zei Moonen, 'je hebt de dag en je hebt de nacht. Maar als er nou nóg zoiets bestond, dan zou ik wel erg moe worden.' Ik herlas 'Naar Portugal', over de biotopen der kamerbewoners, de zonderlinge wegen der seksueel onstilbaren, de wereld achter contactadvertenties, beschreven in een zelfbedachte telegramstijl.Moonen was een seksuele alleseter maar 'eigenlijk' pedofiel.In 1984 sprak Stephan Sanders met hem over zijn relatie met 'het Heldere Joch' zoals beschreven in zijn debuut 'Stadsgerechten'.Zei Moonen: 'Ik heb toen een zeker koningschap bereikt, dat vijf jaren duurde, want ik heb hem gekend van zijn elfde tot zijn zestiende jaar. De poëzie in 'Stadsgerechten' wordt door hem gedragen en geaccentueerd. Maar juist het Heldere Joch wordt door critici doodgezwegen. Da's zo jammer. De recensenten willen niet het onderscheid maken tussen de grove seks en de hoge erotiek.'Moonen vertelt hoe hij werd opgepakt en als volgt de rechter te woord stond: 'Ik heb ze heel goed uitgelegd dat het eigenlijk poëzie is wat ik met die jongen heb meegemaakt.' (...)'Poëzie. Dat heb ik ook tegen zijn moeder gezegd, toen zij eenmaal haar verhaal bij mij kwam halen. Uw zoontje tovert allemaal poëzie mijn kamer binnen, beste mevrouw.' Niet salonfähig, A.Moonen, niet pittoresk. Geen intellectuele bohémien met een drankprobleem, geen zoeker naar het hogere. Pedofilie. Wat in 1984 een excentriek was is in 2007 een misdadiger die dood moet. Maar hij ís dood!

Na afloop nog wat gedronken tegenover een van de mooiste gebouwtjes van de stad, het toegangsgebouwtje voor fietsers door de Maastunnel. Een heilige plaats.Daar nam ik de proef op de somBinnen een uurtje deze twee foto's.Steen, glas en metalen verdwijnen in het duister. Blijft alleen de architectuur van het licht.Ook de reflectie in het natte wegdek maakt daar deel van uit.

 Het was ook nooit de bedoeling deze brieven te publiceren. Redacteur Jasper Henderson van Nieuw Amsterdam kwam bij toeval achter hun bestaan.Dagboeken of briefwisselingen (zoals die van Henriëtte van Eijk met Vestdijk) die nooit voor publicatie bestemd waren zien er totaal anders uit dan die waarbij dat meteen al de bedoeling was. En de rijmafspraak leidt tot ongedachte wendingen. De bedoeling van deze brieven was wederzijdse troost. En er viel veel te troosten. De vader van Frank Koenegracht stierf, de dichter kreeg een ernstige aandoening aan zijn lul en Kuyper moest dringend ophouden met roken, maar het lukte niet. Oprechtheid, zo blijkt, is een talent. Maandag na 20.00 is het gesprek te horen, met veel voordracht.Alvast dit. Frank gaat niet naar zijn vriend, zijn depressieve toestand laat het niet toe: 'Zo bezoekt men niet zijn vriend...Een baksteen in een poppenbed, een gewei in een bejaardenflat,een badmuts op een sterrenwacht,een boek dat nooit is teruggebracht,en oude man alleen op straat,een witte neushoorn zonder neus,zo voel ik mij dus, oude reus.' Sjoerd antwoordt in 'Brief over de lul van Frank: (...)'Ga jij op reis? 'k Heb geen benul.Hoe is het met je lul?Kun je nog pissen?Hoeveel moet je missen?Geef me alle details,sprak de muis in de maïs en liep naar het oostenhoe kan ik je troosten?'

Altijd met vileine vraag - onder topomanen - waar of ik dacht dat 't was.Ik dwaalde, begon te dolen. Kwam nog in Harlingen terecht achter de dijk van de nieuwe haven, vanwege de kranen, maar nee, teveel bomen in de verte en de wegen zijn daar nieuwer.Waar vind je deze abri's nog? Wie zette ze ooit neer? Ik denk in elk geval de NZH.Jarenlang stond er een langs de A44 bij de ringdijk van de Haarlemmermeer, maar die is toch weg?Tenslotte daagde het haventje van Eemdijk. De Eem? Nee, ook niet. En wat moet dat met die groene T-balk tegen het beton? En wat hebben die twee verschillende afvalbakken te betekenen?En waarom is het middenvlak bruin geschilderd? Is dat hout om affiches tegen te plakken.Het haltebordje is lang verdwenen. JC Decaux heeft hier niet kunnen toeslaan.

Het rommelde al dagen. De meeste inwoners van Pompei en Herculaneum zijn tijdig gevlucht.Wie zij waren is te zien in het Valkhof in Nijmegen waar zeldzame vondsten van onder het lava tentoongesteld zijn die je gewoonlijk alleen in Napels kunt zien. Wat waren die mensen aardig, intelligent, geestig, denk je, . Kijkend naar de beeldjes en versieringen van hun huizen en tuinen. Heel direct, ongegeneerd. Een verliefde jongen en meisje zijn dat ook werkelijk, een dronken Hercules staat in de tuin te pissen. En de veelgeziene god Pan die een geit neukt (hij heeft toch bokkenpoten) maakt geiteneuker opeens tot een leuk woord. De geit ligt op haar rug. Veel erotiek. Vroeger dacht men dat er in Herculaneum erg veel bordelen waren. Nu blijken het gewone woonhuizen te zijn. Het hoorde bij het interieur.De inwoners van Herculaneum gingen niet zo gebukt onder schaamte en het steeds weer overschreeuwen daarvan, wat onze cultuur zo lelijk maakt. Mensen en dieren zijn tastbaar. Ze nodigen uit tot aanraken. Hoe liep het met ze af?Een steeds wisselende groep bezoekers in alle leeftijden stond langdurig de ijzingwekkende brieven van ooggetuige Plinius de Jongere aan geschiedschrijver Tacitus te lezen. Zeker tien kantjes aan de wand.

Ten tweede atletisch. Hij of zij moet gewerkt hebben met een kwast aan een erg lange lat. En dan steeds weer indopen. En dat nacht lang. En ook nog eens ondersteboven schrijven. Waarom dit in het openbaar begroeten van de treurigheid? Zoiets doe je alleen uit pure bezetenheid.De treurigheid, het verdriet, de ontdekking van het bestaan ervan. Daarover gaat het boek van de 17-jarige Francoise Sagan, die er in 1953 de literatuur mee binnenkwam. Daar immers woont de treurigheid, die vindt er onderdak en rechtvaardiging. Maar nu.Bijna al dit soort opschriften worden aangebracht door jongens en zijn gericht aan meisjes. Blijft één vraag: wat is hier de verborgen boodschap?Lazen ze allebei het boek van Sagan? Schiep dat de band? Ik ga het boek herlezen.

Het lezen van Menno ter Braaks 'Carnaval der Burgers' (1934, heruitgebracht 1962) had daar ook niet aan geholpen. In dat boek is 'carnaval' het heel even ondergaan in een illusie van dichterlijkheid. En dan, na de roes, komt de kater. Niet alleen in februari, nee, het hele burgerbestaan zit bij Ter Braak zo in elkaar. Na elk carnaval van 'moment, roes, droom, verbeelding...' volgt een vastentijd vol 'herhaling, voorschrift, ontwaken, conventie'. En dan komt de regel die de uitersten beschrijft: 'Burgers die dichters willen worden. Dichters die zich nooit bevrijden van hun burgerschap.' Nu was ik zondagmiddag in Nijmegen en zag de stoet, de kinderen en hun ouders. De kou, de eindeloos geduldig in elkaar gezette kleren en de praalwagens. En raakte ontroerd.Geen dichters, geen burgers.

Het is voor een pagina goed als er schijnsel uit een 75, desnoods 60 watts peertje op valt. De letters rijzen op uit het blad, iets van de papiertextuur spreekt mee. Dit alles nauwkeurig afgestemd. En op een laat uur. Er ontstaat - als veel meezit - een zacht gonzen tussen brein en tekst. Ik zal er niet te veel van zeggen. Niet over het af en toe gaan verzitten, het kraken van de stoel daarbij, het slokje thee. Ook niet over de regelmaat van de ademhaling.

Ik ben het met de strekking van haar site oneens. Maar hij is goed geschreven en vormgegeven.Aandacht voor Superkuiken lijkt me goed omdat de site inside informatie geeft over een brandend probleem, namelijk anorexia en het navolgen van 'heldinnen'. Je wordt er tamelijk beroerd van, maar je leert heel wat. De bezoeker moet zelf zijn of haar conclusies maar trekken. Niks erger dan de kop in het zand.Vorig jaar besteedde NRC-Handelsblad trouwens aandacht aan Superkuiken, ik denk om de zelfde reden.Nu merk ik dat er in de volgerskaravaan van Dutch Bloggies bezwaren rijzen tegen de kandidatuur van Superkuiken. Jammer, er zijn zo weinig sites die echt informatie geven en discussie losmaken.Wat hoop ik eigenlijk van een website? Geen goedkope meningen over het kranten en tv-aanbod. Als het persoonlijk is, oorspronkelijkheid, waarbij de schrijver zichzelf niet spaart (zie 'Superkuiken'). En meer eigen onderzoek. Er zijn zo weinig bloggers die op pad gaan en daarvan verslag doen.

Een grafsteen van warm beton. Om op te zitten. Dat is mijn wens. Wie langskomt kan een warme kont komen halen. Er zit een verwarmingselement in waardoor de steen in alle seizoenen warm en droog blijft. Beton, het verdonkeremaande materiaal. Baksteen werd van bouwmateriaal voor dragende muren tot decoratie. Ik zag het tijdens de wederopbouw. Weerbarstig. Dat juist maakt beton onweerstaanbaar. Net het omgekeerde van het polyester van Van Lieshout dat zo willoos alles met zich laat doen.

Lachwekkend, dat voorzichtig eerst om je heen kijken, in de hoop onopvallend te kunnen fotograferen. Grove onderschatting van 's mensen oplettendheid. Ik herinner me de gezichten. Dat wel.Behalve dat van de Arabische (?) jongen met het wollen mutsje. Over het hoofd gezien. Niet opgemerkt. Een geest op het station Friedrichstrasse? Ik blijk hem eerder te hebben gefotografeerd. Hij kwam - net als ik - op Warschauer Strasse de trap af.Laatste foto.Ook Warschauer Strasse. Perrons temidden van kaalslag. Een jonge man kijkt naar de fotograaf. En nu de blow up. Kijk, hij houdt een cameraatje in zijn handen. En wat hij doet lijk ''overspronggedrag''. Hij doet of hij naar het meisje kijkt, maar intussen denkt hij 'gezien'.

 Van den Bosch stampte een Maatschappij van Weldadigheid uit de grond die met en revolutionaire oplossing kwam die modern in de oren klinkt: werkkampen, vriendelijker gezegd, landbouwkolonies. Geen bedéling maar werkverschaffing. De eerste werd Frederiksoord, bij Steenwijk.Overal in Nederland verrezen locale comités die arme gezinnen kandidaat gingen stellen. De internationale belangstelling was groot.

 Frederiksoord is rijk gedocumenteerd en Wil Schackmann een geschiedschrijver die je met de bewaarde woorden verplaatst in de beslissingen van toen. Je gaat stap na stap meeleven met de beslissingen van directeur Benjamin van den Bosch, de broer van Johannes, die zich inleeft in de problemen van de gezinnen, hun misdragingen, hun vorderingen en mislukkingen. Er zijn brave lieden bij maar ook genoeg querulanten. Schackmann citeert ruim uit zijn rapportages. Een koloniste klaagt: 'Ik heb het noyt zoo min gehad als nu. (...) Adde wij vleugels, wij waren allemaal tegelijk weer in ons plaas.'

 Als lezer dacht ik 'dit gaat niet lukken'. Immers, de kolonisten kregen wel een huisje, kleren en gereedschap, maar ze namen een schuld op zich die ze alleen konden afbetalen met werk. Werk dat ze vaak niet gewend waren. En weglopen kon niet meer. Vrouwen werden lastig, opgroeiende kinderen maakten elkaar zwanger, en de bewindvoerders eisten ijzeren tucht. Het strafkamp dreigde. Zou de harde aanpak werken? Gek genoeg, eigenlijk wel. Na Frederiksoord kwamen Willemsoord en Wilhelminaoord. Maandag na 21.00 een rondgang door wat er nog staat van de kolonie Frederiksoord.

Haar 'omgekeerde striptease' vanuit het bubbelbad blijkt te zijn ontstaan uit de noodzaak een wet te ontduiken die stelde 'dat een danseres niet het podium mag verlaten met minder kleren aan dan waarmee ze het heeft betreden'. Haar zaak kwam voor het Comité in 1951. Drie politieagenten getuigden, zeven geestelijken en drie 'willekeurige vrouwen'. Plus een functionaris van de censuur. Geen van het kon de voorstelling veroordelen en Lili werd vrijgesproken. Tegenwoordig zou je het Performance Art noemen.Ze verliet Montréal in 1952 en keerde terug naar de andere kant van de grens. Ze komt voor in een liedje van Rodgers en Hart uit de musical Pal Joey. Over een intellectuele stripper die zich ontkleedt terwijl ze teksten zegt als: "Zip... I was reading Schopenhauer last night ? Zip... and I think that Schopenhauer was right". En eindigt met: "Zip... my artistic taste is classic and dear... Zip... who the hell's Lili St Cyr?"Lili St. Cyr heette Willis Marie Van Schaack en was geboren in Minneapolis in 1918. In films kreeg ze bijrollen. Meestal als stripper, zoals in 'The naked and the dead' van Raoul Walsh naar Norman Mailer (1958). Marilyn Monroe schijnt haar werk aandachtig bestudeerd te hebben. Ze stierf in 1999

Te mooi, te verleidelijk hoe Luise op het zusje leunt, zodat haar mooie linkerbeen 'freischwebend' wordt. Zijn broer trouwde Friederike, zodat de zusjes samen de toon zetten aan het Pruissische hof. Luise voerde de Weense wals in en ook het gemeenschappelijk slaapvertrek voor koning en koningin, nieuwigheden die niet bij iedereen goed vielen. De zusjes waren, denk ik, een beetje te mooi voor de provincie. De roem van Luise - steeds in empire stijl gekleed - werd over Europa verspreid door beeldhouwers en schilders. Ze kreeg tien kinderen.Had ze zich maar niet met staatszaken bemoeid. Ze haalde haar echtgenoot over mee te doen aan een coalitieoorlog tegen Napoleon. Hij werd verslagen. Maar Luise reisde de keizer na en vroeg een gesprek onder-vier-ogen over de vernederende vredesvoorwaarden (verlies van grondgebied, herstelbetalingen, Tilsit, juli 1807). Dat werd toegestaan. Ze kwamen een heel eind, die twee.Helaas, na drie kwartier hield echtgenoot Friedrich Wilhelm III het niet meer en stormde binnen om zich ermee te bemoeien. Toen sprong het af. Later zei Napoleon: 'Nog een kwartier alleen met die vrouw en ik had haar in alles haar zin gegeven.'Luise had tijdens haar wilde reis tyfus opgelopen, waaraan ze in 1810 stierf, 34 jaar oud. Ze werd als een heilige vereerd tot de Nazi’s er een eind aan makten. Na de oorlog werd ze vergeten.

Haar nummer 'bubble bath' was favoriet. Inplaats van al dansend haar kleren uit te trekken deed ze het omgekeerde: ze kwam naakt uit een badkuip. Een dikke dienstbode in het zwart met een wit schortje sponsde haar zorgvuldig af en droogde haar met een grote handdoek, waarna ze haar in zwart satijnen ondergoed hielp. Daarna, op haar gemak gezeten op een grote poef, maakte Lili haar nylons vast aan de jarretelgordel.Tenslotte hielp de dikke dame haar met het langoureus glijden in haar avondjurk, en nadat ze nog een nerts om de schouders van mevrouw St. Cyr had geworpen verliet deze het podium, onder groot applaus.'

 Alleen de 36 kariatiden van Friedrich Christian Glume (en werkplaats) waren te zien. Ik verbaasde me over de mij toegekeerde kont van, ja wie? Diana? Vanwege dat pantervel? Zonder pijl en boog? Een Bacchante? Annemieke Houben lichtte bij: 'Dit is 'Friderizianisches Rokoko', een mengsel van barok, klassicisme en 'gewoon rococco', waarbij je niet kan verwachten dat iconologische conventies rigoreus toegepast worden. Vandaar waarschijnlijk de gepermitteerde vrijheid van vijgen ipv. klimop of wijnranken (wat veel gangbaarder is bij Bacchanten) en dat gevilde beest. De hele bacchantengevel moest een speelse verwijzing zijn naar de wijncultuur rond het slot en past in het pre-romantische concept van mens in evenwicht met natuur, door aan die laatste wat te morrelen (die wijnvelden, bijvoorbeeld).'Sans Souci, zie ik nu pas, ligt op een soort wijnberg met terrassen. Wijn? Potsdam ligt boven de wijngrens. Maar er staat ook een namaak Italiaanse kerk in het park. Nog meer Pyke Koch. Wie verzon Sans Souci? Opdrachtgever Frederik de Grote (1740-1786) sprak liever Frans dan Duits en was bevriend met Voltaire, met wie hij brieven wisselde.

In Berlijn, in de voorstad Treptow, bij het bovengrondse U-bahn station Schlesisches Tor is zo'n plaats. Het treintje rijdt van daar op pootjes naar de Oberbaumbrug over de Spree. Een krankjorum baksteenmonument. Berlijn, bizarre stapelplaats van bouwsels uit de laatste tweehonderd jaar. Voor 't eerst van mijn leven was ik er. En dan de hemel boven Berlijn, want die is er. Mijn vader was leraar Duits, mijn grootvader ook. Ze konden in beurtzang naar het schijnt passages uit de Buddenbrooks van Thomas Mann reciteren. Niet dat ik dat ooit gehoord heb. Ik ben van na de oorlog. Maar in Berlijn waren ze nooit.Er zijn zo veel steden die de oorlog niet overleefd hebben, Hannover, Duisburg, Rotterdam (welke krankzinnige sloopte dat prachtige luchtspoor!), Rouen. Hoe is het mogelijk dat Berlijn, juist Berlijn het redt?Is de negatieve dialectiek van Adorno hier aan het werk? Slaat wat beroerd is na een zeker punt van extra beroerdigheid om in z'n tegendeel? Dat de treinen van de S-bahn en de spoorwegen met veel herrie dwars over het Museuminsel rijden, tussen het Bode Museum en het Pegamonmuseum door, zodat je bij avond als reiziger van een paar meter binnenkijkt in verlichte zalen vol gipsen goden en helden, dat moet een sleutel zijn. Schandelijk, prachtig