In Nederland deden kennelijk geruchten de ronde over het uitgaansleven in de stad van toen al 6 á 700.000 inwoners. 
En Jacob Muhl rebelleert tegen de Hollandse bekrompenheid: 'Lieden die nooijt uijt Holland geweest zijn en het overal net willen hebben als in Amsterdam, kunnen nergens genoegen hebben.'
En dan doet hij verslag.
'Op het uijterlijke geoordeelt: de vivacitijd, ja wildheid, de ongemeene pragt in kleederen, de libre ongegeneerde houding, familiaritijd op straat met heeren (...)'
En stelt vast dat de 'filles galantes' in de Theuillerie en op de Place Roijal 'heel andre schepsels zijn als dat droevig zoort in Holland. Het zijn dames, naar de eerste trant gekleet, als koninginne.'
En 'brutalitijd op de weg heb niets van gesien.'     

Afgelopen donderdag in Brussel werd ik nog aangesproken op mijn voorkeur voor Benjamin. En dat door een - in Brussel bestaat dat - elegante vrouw.
Ik vertelde haar over de affiches in het museum van Elsene van de Parijse Vélodrôme d'hiver, waar je rond 1890 als meisje kon leren fietsen, als je je maar in de nieuwste fietsmode stak.
De Vélodrôme was het society-trefpunt bij uitstek.
Walter Benjamin wist er alles van.  
We kregen het over grote tentoonstelling met werken van Alfred Stevens (1823-1906), de society schilder die in het Brusselse Museum voor Schone Kunsten op 8 mei begint.   
Hij verhuisde al snel naar Parijs. Vanaf 1855 begon hij naar de mode geklede vrouwen te schilderen.
Hij wordt de chroniqueur van het mondaine leven en schrikt niet terug voor onderwerpen als 'De eenzaamheid van de rijke vrouw'.
Even denk ik aan 'Gooise vrouwen'. Maar nee, rijkdom is niet meer wat 't was. Is het dat ooit?

Zouden krantenschrijvers zo zijn, de krant bleef erg leeg. Terwijl we toch alle vier, daar in Elsene, vonden dat er geschreven moest worden.
'Ware grootte' van Tonnus Oosterhof bevat deze strofe:

'Was schaatsen maar een woord als ik,
wat zou ik schaatsen op mijn podiumpje,
en wat zou ik de dames en weinige heren vervoeren.'

Els Moors had ons uitgenodigd eigen tekst te lezen en hield een exposé over het woordje 'ik' in het werk van haar drie genodigden.
Waar ging het over? vroeg ik achteraf.
'Eigenlijk over de liefde.'

Een aantekening bij een zeereis uit 'In een handpalm' van K.Michel:
'Ik moest de zee zien, ik moest de bewegingen van het schip kunnen relateren aan de horizon, anders begreep ik niet wat er met mijn lichaam gebeurde en werd ik ziek.'
En dan: 
'Grote woorden zijn ook schepen, zoek altijd het dek op.'

Eigenlijk kan het niet. Maar het gebeurt en blijft gebeuren. Nu weer in de Nederlandstalige bibliotheek van Elsene (Ixelles), even buiten de Naamse Poort in Brussel, afgelopen donderdag.

 Hij hoort thuis in de Grote- of St. Laurenskerk en keert daar ook terug. Tot 29 juni is een van de negen houten gewelfvakken waarover de schildering zich uitstrekt, van dichtbij te zien. Daarop zijn vier zielen verbeeld die uit hun graven herrijzen en opzien naar het Hemelse Rijk. Het stuk is afkomstig uit het koor van de Grote Kerk, direct links van het centrale vak waar de aartsengel Michael de zielen weegt en waar Christus als rechtspreker in de hemel troont. Het gewelfstuk is 6 meter hoog en 2,75 meter breed. Een unieke kans om het werk dat de restauratoren te bekijken, voordat het stuk weer wordt teruggeplaatst op zo'n 25 meter hoogte in het koor.

 Wie de maker is van het Alkmaarse Laatste Oordeel, is omstreden, maar restauratoren Willem Haakma Wagenaar en Edwin van den Brink zijn ervan overtuigd dat het Van Oostsanen is. Sinds 2003 werken zij aan de gewelfschilderingen in het koor en het noordtransept. Het werk moet omstreeks 2011 of 2012 af zijn.

Er liep daar een mongool rond.
De mannen van de stoomtram hadden hem een pet gegeven en een toetertje. Daarmee beende hij druk gebarend rond, en regelde het verkeer, tot ieders plezier.
Tot op zekere dag de stoomtram was opgeheven.
Ik zie hem staan, de mongool met z'n pet, op het verlaten emplacement.    

Ze kon zich maandenlang terugtrekken in haar atelier, dat weet ik..
Eind jaren '50 studeerde ze bij Oscar Kokoschka.
En ja, expressionisme is de omschrijving die opkomt als je haar werk ziet. En niet zo zuinig.
Tot eind deze week is het te zien in Zutphen, in 'De Leesbibliotheek', Nieuwstad 66.  
Samen met stillevens van Nieuwenhuis, die naar eigen zeggen  pas na Paula's dood aan schilderen toekwam.

Nog te krijgen is een groot boek over (en met) het werk van Paula Thies, met bijdragen van oa. Fanny Kelk en Sarah Hart (2004).

Minstens zo nieuwsgierig ben ik naar de serie 'Particulier Domein' van Peter Hellemons, die het foto-archief van zijn geobsedeerde schoonvader Leo Polhuis - 2500 dia's uit de jaren '60 en '70 van zijn gezin - toegankelijk maakte.
De fameuze fotograaf Martin Parr over die foto's: 'Polhuis fotografeerde haast als een antropoloog.'
Later meer.

Het huis waarin je woont is een product van de cultuur waarin je leeft, net als de taal. Mooier nog, de woorden die wij kennen voor onze behuizingen en de onderdelen daarvan hebben diepe wortels. Zoals de ondertitel 'Wonen in woorden door de eeuwen heen' ook zegt.
Ik wist er geen donder van.
Boer blijkt het zelfde woord te zijn als buur, hut is familie van huid en ook van huis (dit woord werd voor het eerst aangetroffen in een oorkonde uit 793). Dorp is familie van terp en stal komt van staan.
Zover de woordgeschiedenis, er is meer, veel meer te beleven aan de woorden en huizen waarin wij wonen.
Op naar IKEA.  

'Wonen' gaat terug op een West-Germaanse 'wunae' dat samenhangt met een Oudscandinavisch woord dat 'tevreden zijn' betekent.
Dat was ook ongeveer het eerste dat Hoekstra zei toen ik hem opbelde: 'wonen is gelukkig zijn'.
Wat een gespreksonderwerp.
Ik ben levenslang al huis- en woongek, bij mij is er huistechnisch altijd iets mis. Ik droom ervan. Nu kom ik onverwacht bij de bronnen.  

Maandag is MaartenJan Hoekstra te horen in De Avonden.

Zo heeft ze de plavuizenvloer zorgvuldig opgemeten voor de tweede laag speciaal gebakken tegels die er nu deels overheen liggen.
Vreemd gezicht.
'Komt het water onder de drempel door,' vroeg ik.
Het was niet verboden dat te denken.
Maar het heet 'The ground of the sea'.
Ze doet veel met aardewerk. Een stapel dakpanachtige schollen heet 'First piano' (2008), en gek, je hoort het.
Alle zintuigen haken in.
En buiten komt overal naar binnen, bijvoorbeeld door een pijp die regenwater binnenbrengt, dat op een tafeltje met zand valt: 'April table'.

Het raam staat open, en in de vensterbank ligt het draagbare bronzen berglandschapje dat ze van thuis meenam. De Taunus, denk ik: 'Vue sur la montaigne de la coline enface'. En 'Stein unter der Tisch' spreekt boekdelen. Een poot van een grote houten tafel wordt omvat door een rotsblok. Een Duits rotsblok dat brutaalweg de Vleeshal in Middelburg is binnengedrongen. Meer Binnen-Buiten kun je niet hebben.

 Het is 1987. Voor het Studium Generale van de UvA houdt Guépin een lezing over zijn grote project, de Kusgedichten van de Neolatijnse renaissancedichter Janus Secundus.
Hij heeft zijn vriendin Fritzi meegebracht om de door hem vertaalde en toegelichte gedichten voor te dragen.
De organisatie heeft gezorgd voor een fles witte wijn en twee glazen, die worden ingeschonken voor de spreker van wal steekt. En nu. Iedereen ziet wat Jan Pieter niet ziet: Fritzi, die tijdens zijn geleerde betogen weinig te doen heeft, drinkt vrij vlot haar glas leeg en laat daarna haar oog vallen op dat van Jan Pieter.

 Met zorg een moment kiezend waarop hij opgaat in z'n uitleg, snaait ze z'n glas weg waarna ze het hare - nu leeg - ervoor in de plaats zet. Ze kijkt er prachtig stout bij.
De zaal volgt dit op de voet en lacht.
Zodat Jan Pieter denkt dat Janus Secundus vandaag succes heeft. Enthousiast vervolgt hij z'n betoog. Tot hij een punt bereikt en dorstig naar z'n glas reikt. Dat tot z'n verbazing leeg blijkt. Opnieuw hilariteit in de zaal.
Dit herhaalt zich. En nog nog eens.
Het blijft een prachtige middag.

Ook op een propvolle, geteisterde planeet kan een mens alleen zijn en de ruimte hebben, genietend van een wijde blik, ongeschonden luchtruim, schuimende branding.
Geen kip te zien - of loopt daar heel in de verte de schim van Dante hand in hand met die van Gorter? Vrije toegang tot de eigen geestgronden: het is een noodzaak waar Multatuli alles van begreep toen hij zei: 'De eindelooze woesteny van 't onbekende is het domein, het wettig veroverd koninkryk van den dichter, die 't onzienbare aanschouwt, het ontastbare waarneemt, het zwygen verstaat.' (Millioenenstudiën).
'Poëzie,' zei hij ook nog, 'is woest en ledig - en de geest Gods zweefde daarover!
Poëzie is Ledig - ja, als de oneindige ruimte! Ledig als daar waar 't stof ophoudt.' 
En, wat heeft het voor zin, die ledige woestenij van het onbekende in te gaan?
Alweer heb ik Multatuli aan mijn zijde: 'Wat poëzie, myn God, opdat ik niet verga van walging, over zooveel walg'lyks óm my!' (...) Wat poëzie, myn God, gy die in poëzie alleen bestaat! (...) Wat poëzie, myn God, opdat ik niet verga van walging over zooveel walg'lyks óm my!' (...) Zo staat dat in de Ideeën (I, 361).

Intussen, in de tijd van het mobieltje, is de telefonerende vrouw overal. Op alle terrassen zit ze. Maar haar blik is verdwenen. Voorgoed verhuisd naar gene zijde. Naar wie ze - al telefonerend - ook lacht, nooit meer naar mij.  

Ook voor lezen heb je adem nodig, leerde ik.
Anthony Mertens ervoer wat hem overkwam als een geluk, zei hij. Hij rookte en dronk niet meer, deed aan sport en luisterde naar Haydn. De veertig pils met Adri van der Heijden behoorden tot het verleden. 
Zijn grote onderwerp was en bleef drempels. In zijn proefschrift 'Sluiproutes en dwaalwegen' (1991) deed hij onderzoek naar 'drempelervaringen' in de literatuur. Een voorbeeld: Odysseus die zich aan de mast liet vastbinden om het zingen van de Sirenen te kunnen horen zonder door de roes meegesleurd te worden. 
Het gaat om het verlangen naar het onbereikbare, datgene wat niet in woorden kan worden uitgedrukt. Een verlangen dat met angst, maar ook met extase gepaard kan gaan.
Anthony Mertens had een zesde zintuig ontwikkeld voor passages over drempels. Ze trokken als magneten aan hem. Hij beschouwde heel de literatuur als een poging verder te reiken dan de waarneembare werkelijkheid.
Was het niet een diepe ironie van het lot dat juist hij werd getroffen door een herseninfarct en daarmee zelf met huid en haar in zo'n drempelervaring terecht kwam?
Van lezer werd hij schrijver.
In zijn vorig jaar verschenen boek 'Zwaluwziek' deed hij zonder omhaal verslag van zijn pogingen terug te keren naar het land der levenden.
Toen ik hem vorig jaar vroeg of met deze titel bedoeld werd dat  hij ziek werd van het kijken naar vogels die alles konden wat hij niet meer kon zei hij ‘ja’. 

Stel je voor een katholiek Nederland.
Waar de Jeruzalembroeders zo van het platteland op pelgrimstocht gingen naar het Heilige Land, als nu de hadji naar Mekka. Eentje had er zijn vrouw mee, geen probleem.  
Scorel schilderde ze op lange planken, koppen op een rij, de een al sprekender dan de ander. Kinkels met petten en mutsen. Zelf staat ie er tussen, hij was daar immers ook geweest. 
Veel over van Jan van Scorel (1495-1562) is bekend uit het Schilderboek van Carel van Mander (1604).
De onwettige zoon van de dorpspastoor in Schoorl schopte het tot kanunnik van de - nog door Saenredam geschilderde, later afgebroken - Utrechtse Mariakerk, waar hij ook een praalgraf kreeg. En, celibaat of niet, bij zijn Agatha kreeg hij 6 kinderen. Hij bereikte veel. 
Van Scorel was als eerste schilder in de Nederlanden niet langer ambachtsman. Hij was een meneer geworden, die kon rekenen. Een architect die ontwierp. Die de werkelijkheid niet alleen weergaf volgens de perspectiefregels van Alberti maar die ook bouwde. In Italië al lang een gangbare combinatie.  
Er werd zelfs na een tijd verzucht. Renaissance, goed, maar niet te veel bouwwerken op het doek. 

 Scorel was al bij Dürer in de leer en in het Heilige Land geweest en had in Italië gewerkt toen hij in 1522 tot opzichter van de pauselijke kunstcollecties werd benoemd door de Nederlandse paus Adrianus VI, die de naam heeft - zie Eddy de Jongh die ik eerder aanhaalde uit Kunstschrift, die hem een kampioen van de vijgenbladcultuur noemde - preuts te zijn geweest. Of Scorel klassieke beelden heeft laten castreren weet ik niet.
Maar hij wordt nu in het zonnetje gezet als de man die 'de renaissance naar Nederland haalde'.
Hm, de renaissance. 
 Vooral na het zien van de 'Vroege Hollanders' (Geertgen tot Sint Jansz ea.) vorig jaar in Boijmans twijfel ik.
Ik hou van de manier waarop de pre-renaissance schilders hun figuren in het vlak zetten. Vaak tegen de regels van het perspectief in, te dicht op elkaar, soms donderen ze bijna de lijst uit, maar het werkt, het overtuigt. Het geestesoog herkent.
Mensen nemen maar twee dimensies waar. Wij zien in werkelijkheid geen perspectief. Toen Scorel het uit Italië meebracht en het mode werd richtte dat rampen aan.
Later zagen kubisten en anderen dat in. En gingen te rade bij 'primitieve' Afrikaanse kunst.

 ps. Het nieuws: maandag as. komt uit Rome ook het beroemde portret van Scorels geliefde Agatha van Schoonhoven naar Utrecht. Dat, en zijn koppen van boerenkinkels met mutsen, wil ik zien.