In het Rosa Spierhuis in Laren zag ik vanmiddag wat er van kwam. plaatselijke Indiaanse en katholieke elementen mengen zich met zijn Hollandse verbazing en gevoel voor humor.

 Hij schilderde onder meer op bladen van oude atlassen. Ook de vele blinde muren waarop daarginds politieke leuzen en reclame gekalkt worden zie je terug, de doorschemerende lagen, en kleuren. En het tropisch regenwoud, de vegetatie, de noten zaden en vruchten. 

 Hierbij twee prenten. Zijn 'Mexicaanse atlas', geschilderd op oude kaarten van Groningen (waar Anton woonde), Friesland en Overijssel, waarop een smartelijke gevangenis scene. Ik raad de smekende vriendin van een gedetineerde die de veelarmige godheid van het gevangeniswezen om genade smeekt. Je ziet de vele gevangenen achter hun tralies. De torens op de achtergrond ken ik niet. 

 Wat de prent 'Legende' van de verliefde vrouw die opgesloten lijkt in een dierenkop behelst, weet ik niet. Er vliegt veelbetekenend een vogel boven haar hoofd. Een ontsnapte ziel? 

 Dieren eten op verscheidene prenten mens, zoals fabeldieren dat doen. Zoals ook goden in mensen huizen, of omgekeerd.  Ik vermoed dat Anton Valens in deze omgeving eigen mythen en legenden verzon.   

 Meer niet, in die warme, stille straat. De melodie is me altijd bijgebleven. En dat zee rijmde op 'mee'. Het liedje is nergens terug te vinden.

 In de Revisor van 28 januari jl. stonden een paar regels van Anton Valens die zich net zo losmaken van hun omgeving. Ook bij hem: de zee.

  'Hij werd er geen wijs uit, het straatrumoer had iets schel­pachtigs, kalkachtig en leeg, als de buit aan schelpen op het strand als de zee zich teruggetrokken heeft, een willekeurige verzameling loze resten. Het was moeilijk een coherente boodschap uit het rumoer te destilleren, behalve een eeuwenoud, geritualiseerd klagen scheen het hoegenaamd geen informatie te bevatten.'

 Al lezend lachte ik, vrij vaak. Herkenning zat er in die lach, zei ik, opluch­ting. 'Ik dacht dat ik de enige was,' zei Anton.

 Wat doet een angstlijder als Isebrand Schut, zijn held? Hij overweegt zich een ongeluk. Over de onvoorspelbare medemens en hoe die tegemoet te treden. Hij piekert over elke stap die hij zet. Zoals deze: 'Fietsen kostte zoveel concentratie, lopen was relaxter. Als je liep kon je nergens op worden aangesproken. Geen licht? Geen bel? Ik loop. Wie liep hoefde zelfs geen remmen te heb­ben.'

 Isebrand heeft een 'groetprobleem'. Eens was ik zelf een groetmijder, ik weet ervan. En zeg nu eens, wie moet je groeten, waar en wanneer? En hoe vaak? Dat staat toch nergens geschre­ven. Zo wordt voor Isebrand de gang naar de glas­bak - naar schatting veertig meter - al een martelgang.

Donderdag na 22.00 is Anton Valens in de Avonden te beluisteren.

 Bluf dus. En als dat niet meer lukt, verberg je. Theoretisch kun je steun zoeken bij lotgenoten, zoals de mannen van de zelfhulpgroep in 'Het boek Ont' van Anton Valens, maar helpt dat? Angst vestigt zich in het détail. Zo zijn deze mannen bang voor wat de postbode brengen zal. Ik heb een man gekend die als regel alle enveloppen die een andere kleur hadden dan wit ongeopend in de vuilniszak gooide. De zelfhulpgroep Man&Post komt me dus niet vreemd voor.

 Valens' hoofdpersonen bestuderen hun omgeving tot in détail. Zo ook de Groningse ex-student Isebrand Schut. Zijn groetprobleem wordt een zaak van leven of dood, een bron van straatangst, mensenangst. Al lezende werd ik Isebrand. Omdat ik hem ooit geweest ben. En welke man niet? Isebrand is een moderne Oblomow. Herken de symptomen. De dagen gapen je aan, je staart je blind, tot op de draad gespannen, bent blij als het donker wordt. Als je het eindelijk genoeg meester bent kun je er misschien een beetje om lachen en, nog later, wieweet over schrijven.

 Morgen wordt Het Boek Ont gepresenteerd. Komende donderdag is Anton Valens in de Avonden te horen.

 Dat begint met je terugtrekken in knutselhok of schuurtje. Wat niet helpt tegen gevoelens van overbodigheid. Daarna volgt het grote zwijgen. Depressie is een vaak verkeerd begrepen, veel misbruikt woord. Het betekent, zo leerde ik van de depressieve psychiater K., 'de ijshel': je ligt in bed, niets raakt je meer. Dat kan weken duren.

 Dezer dagen lees ik met open mond, af en toe lachjes door de neusgaten, een proef van de nieuwe roman van Anton Valens, die op 24 februari verschijnt. We gaan een radiogesprek doen. Berustten zijn eerdere romans Meester in hygiëne (De dweiloor­log!) en Vis op gedegen feitenkennis, met 'Het boek Ont' zet hij een stap in het ongewisse. Daar is het onderwerp ook naar: alledaagse mannenangs­t. Zo herkenbaar als wat. En pijnlijk nauwkeurig opgeschreven. Je zwijgt erover. Vrouwen kunnen hier niets mee, die willen een kerel.

Sorry, ik heb zwijgplicht tot 24 februari.

Anton Valens wordt zijn onderwerpen. Hij neemt de kleur en smaak van een omgeving aan.
In 'Meester in de hygiëne' en 'De dweiloorlog' legde hij de wereld van de thuiszorg en het schoonmaken neer.
In 'Ik wilde naar de rand van Beijing' beschrijft hij nauwkeurig wat er gebeurt als Anton Valens dat wil. Waarbij je moet bedenken dat Anton Valens geen Chinees spreekt.

In 'Vis' wordt Anton één met de vissers en de vis.
Hij moet veel leren: 'Het viel me op hoe makkelijk ik me had laten overhalen dingen te doen (vissen martelen en vermoorden) die ik zelf achterwege zou hebben gelaten.'
En: 'Het ging om een principe: je zag iets heel moois dat leefde, en dat maakte je dood.'

Wonderen zitten in kleine hoekjes. Zeker in de letteren.Zo blijkt dat je een portret van een oude dame kunt schrijven door allereerst het interieur dat je bij haar moet afstoffen heel secuur vast te leggen. Je leert het immers centimeter na centimeter kennen. Afstoffen, stof afnemen, is een bezigheid die bijna dagelijks in alle Nederlandse huishoudens wordt verricht, maar Anton Valens is de allereerste die er een mini-essay aan wijdt. In zijn verhaal 'Een melkmeisje van de Twintigste Eeuw' rijst meteen de kernvraag. Nat of droog? Wanneer en waarom? 'Het klamvochtige afstoffen' heeft als voordeel dat 'het stof aan de lap hecht en niet opwaait', maar 'als beperking dat niet alle materialen tegen water zijn bestand'.Ga er eens voor zitten.Valens schrijft nergens grappig of ironisch. Hij is exact. Hij houdt van dit zware werk, al zijn de mensen vaak lastig. Van hem leer ik dan dat je ramen lappen ook kunt beleven als een verborgen vorm van schilderkunst.Gisteren had ik naast Wim Brands de kans hem wat vragen te stellen.